ਸ੍ਰੀ ੁਯੂਨਾਨਏ ਦਵ ਖੀ, ਸਸ੍ਿੱ ਐ ਧਯਭ ਦਫਾਨੀ, ਸ੍ੰ ਸ੍ਾਯ ਸਵਿੱ ਔੋਂਹਨੇ ਯਾ ਦੂਯ ਏਯ ਏਔਾਨਣ ਪਰਾਉਣ ਵਾਰੰ ਫਯ ਦਾ ਖਨਭ 1469 ਈ. ਸਵਔ ਦਸ੍ੀ ਭਹੀਨੇ ਏਿੱ ਤਏ ਦੀ ੂਯਨਭਾਸੀ ਨੂੰ ਫਦੀ ਐਿੱਤਯੀ ਭਸਹਤਾ ਏਾਰੂਖੀ ਦਯ ਭਾਤਾ ਸਤਰਤਾ ਖੀ ਦੀ ਏੁਿੱ ਐੋਂਯਾਇ ਬਇ ਦੀ ਤਰਵੰ ਡੀ, ਸ਼ਿਰਹਾ ਸਐੂੁਯਾ ਖਸਏ ਰਾਹਯ ਤੋਂਦਿੱ ਐਣ-ਿੱਕਭ ਵਿੱ ਰ ਤਏਯੀਫਨ 75 ਸਏਰਭੀਟਯ ਦੀ ਦੂਯੀ 'ਤਹੁਣ ਾਸਏਸ੍ਤਾਨ ਸਵਔ ਸ੍ਸਥਤ ਹ, ਸਵਐਹਇਆ। ਭਸਹਤਾ ਏਾਰੂਖੀ ਟਵਾਯੀ ਦੀ ਉੱਔ ਦਵੀ ਤਸ੍ਨ। ਹੁਣ ਇਸ੍ ਅਸ੍ਥਾਨ ਦਾ ਨਾਭ ‘ਨਨਏਾਣਾ ਸ੍ਾਸਹਫ ਹਤਹੁਣ ਇਸ੍ ਸ਼ਿਰਹਦਾ ਨਾਭ ਵੀ ਨਨਏਾਣਾ ਸ੍ਾਸਹਫ ਹ। ਏੁਗ ਹਯ ਇਸਤਹਾਸ੍ਏਾਯ ਆ ਦਾ ਖਨਭ 15 ਅਰਰ, 1469 ਦਿੱ ਸ੍ਦਹਨ। ਯੰ ਯਾਤਭਏ ਤਯ 'ਤਸ੍ਰੀ ੁਯੂਨਾਨਏ ਦਵ ਖੀ ਦਾ ਖਨਭ-ੁਯਫ ਏਿੱ ਤਏ ਦੀ ੂਯਨਭਾਸੀ ਨੂੰ ਹੀ ਭਨਾਇਆ ਖਾਂਦਾ ਹ।
ਬਾਈ ੁਯਦਾਸ੍ ਖੀ (1557-1636) ਨੇ ਆਣੀਆਂ ਵਾਯਾਂ ਖਸਏ 1610 ਈ. ਤੋਂਰਏ1628 ਈ. ਦਸਵਔਏਾਯਰਸ੍ਭੇਂਦਦਯਾਨ ਸਰਐੀਆਂ, ਸ੍ਰੀ ੁਯੂਨਾਨਏ ਦਵ ਖੀ ਦਖੀਵਨ ਦਵਿੱ ਐ-ਵਿੱ ਐ ਿੱ ਐਾਂ ਸ੍ਫੰ ਧੀ ਫਹੁਤ ਵਡਭੁਿੱ ਰੀ ਖਾਣਏਾਯੀ ਭੁਹਿੱਈਆ ਏੀਤੀ ਹ। ਬਾਈ ੁਯਦਾਸ੍ ਖੀ ਨੇ ਆਣੀਆਂ ਯਔੀਆਂ ਵਾਯਾਂ ਸਵਔ ਸ੍ਰੀ ੁਯੂਨਾਨਏ ਦਵ ਖੀ ਦੀ ਭਸਹਭਾ ਦਾ ਵਯਣਨ ਇਸ੍ ਯਏਾਯ ਏੀਤਾ
ਹ:
ਗੁਯੂਨਾਨਕ ਯੂ ੂਯਜ ਚਵਹਿਆ :
ਵਤਗੁਯ ਨਾਨਕ ਰਗਵਟਆ ਵਭਟੀ ਧੁੰ ਧ ਜਗ ਚਾਨਣ ਸਆ। ਵਜਉਂ ਕਯ ੂਯਜ ਵਨਕਵਰਆ ਤਾਯਛਅੰ ਧਯ ਰਆ। ਵੰ ਘ ਫੁਕਵਭਗਾਵਰੀ ਬੰ ਨੀ ਜਾਇ ਨ ਧੀਯ ਧਯਆ। ਵਜਥਫਾਫਾ ਯ ਧਯੂਜਾ ਆਣ ਥਾਣ ਆ। ਵਧ ਆਣ ਬ ਜਗਤ ਦਨਾਨਕ ਆਵਦ ਭਤਜਕਆ। ਘਯ ਘਯ ਅੰ ਦਯ ਧਯਭਾਰ ਸਵਕੀਯਤਨੁਦਾ ਵਵਆ। ਫਾਫਤਾਯਚਾਯ ਚੱ ਕ ਨ ਖੰ ਡ ਵਰਥਭੀ ਚਾ ਢਆ। ਗੁਯਭੁਵਖ ਕਰ ਵਵਚ ਰਗਟ ਸਆ।
(ਵਾਯਾਂ ਬਾਈ ੁਯਦਾਸ੍ ਖੀ, ਵਾਯ 1, ਉੜੀ 27)
ਅਯਥਾਤ ਖਦੋਂਸ੍ਸਤੁਯ ਨਾਨਏ ਦਵ ਖੀ ਯਟ ਹ ਤਾਂ ਸ੍ਬ ਾਸਸ੍ਉਂ ਅਸਵਿੱ ਸਦਮਾ ਦੀ ਧੁੰਦ ਅਤਅਸਆਨ ਦਾ ਹਨੇ ਯਾ ਸਭਟ ਸਆ ਤਸਆਨ ਦਾ ਯਏਾਸ ਹਸਆ। ਬਐੀ ਐੰਡੀ ਖਅਸਆਨ ਸਵਔ ਪਸ੍ਹ ਖੀਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿੱ ਢ ਵਿੱ ਢ ਏਐਾਂਦਸ੍ਨ ਉਹ ਵੀ ਆਣੀਆਂ ਔਾਯਏੰ ਨੀਆਂ ਸ੍ਭਟ ਏਟੁਯਦਹ। ਸਖਸ੍ ਤਯਹਾਂ ਸ੍ੂਯਖ ਦਸਨਏਰਣ 'ਤਤਾਯਕੁ ਖਾਂਦਹਨ ਤਹਨੇ ਯਾ ਦੂਯ ਹਖਾਂਦਾ ਹਇਸ੍ਤਯਹਾਂ ਐੰਡੀ ਕੁ ਅਤਅਸਆਨ ਦਾ ਹਨੇ ਯਾ ਦੂਯ ਹਸਆ। ਸਖਵੇਂਸਯ ਦਖੰ ਰ ਸਵਔ ਬਫਏ ਭਾਯਨ 'ਤਹੀ ਸਹਯਨਾਂ ਦੀਆਂ ਡਾਯਾਂ ਬਿੱਖੀਆਂ ਖਾਂਦੀਆਂ ਧੀਯਖ ਨੂੰ ਨਹੀ ਇਸ੍ ਅੰ ਏ ਸਵਔ ਸ਼ਿਆਦਾ ਖਾਣਏਾਯੀ (1) ੰਖਾਫੀ ਮੂਨੀਵਯਸਸ੍ਟੀ, ਸਟਆਰਾ ਵਿੱ ਰੋਂਕਾ ਦੀ ਨਸ੍ਾਈਏਰੀਡੀਆ ਆਫ਼ ਸਸ੍ਸਐ਼ਿਭ, ਬਾ 1, 2, 3 ਅਤ4 (1995,1996,1996,1998) (2) ਬਾਈ ਏਾਨਹ ਸਸ੍ੰ ਨਾਬਾ ਦੀ ਯਔਨਾ ਭਹਾਨ ਏਸ (1930), (3) ਮਾਨੀ ਮਾਨ ਸਸ੍ੰ ਦੀ ੁਸ੍ਤਏ ਤਵਾਯੀਐ ੁਯੂਐਾਰਸ੍ਾ, ਿੱਥਯ ਕਾ, 1891 (4) ਪਖਾ ਸਸ੍ੰ -ਸਏਯਾਰ ਸਸ੍ੰ ਦੀ ਯਔਨਾ ਟਰਸ੍ : ੁਯੂਨਾਨਏ ਦਵ ਖੀ ਦਸ੍ਫ਼ਯ, 1976 (5) ਸ੍ਯਦਾਯਾ ਸਸ੍ੰ (ਸ੍ੰ ਾਦਏ) ਦੀ ਯਔਨਾ ਔਣਵੀਆਂ ੁਯੂਸ੍ਾਐੀਆਂ (ਸ੍ਰੀ ੁਯੂਨਾਨਏ ਦਵ ਖੀ) ਖ ‘ੁਯਫਾਣੀ ਇਸ੍ੁਖ ਭਸਹ ਔਾਨਣੁ' ਸ੍ੰ ਸ੍ਥਾ ਵਰੋਂਕਾੀ ਈ ਹ(6) ਸ੍ੁਐਸਦਆਰ ਸਸ੍ੰ ਦੀ ੁਸ੍ਤਏ ਸਸਯਭਣੀ ਸਸ੍ਿੱ ਐ ਇਸਤਹਾਸ੍ (1469- 1708), 2010 (7) ਬਾਈ ਏਾਨਹ ਸਸ੍ੰ ਨਾਬਾ ਦੀ ਯਔਨਾ ਹਭ ਸਹੰਦੂਨਹੀਂ, 2019 ਸਵਿੱ ਔੋਂਰਈ ਈ ਹਬਾਵੇਂਸਏ ਹਯ ਥਾਂ ਹਵਾਰਾ ਨਹੀਂ ਸਦਿੱ ਤਾ ਸਆ।
ਧਾਯਦੀਆਂ ਇਸ੍ਤਯਹਾਂ ਸ੍ਰੀ ੁਯੂਨਾਨਏ ਦਵ ਖੀ ਯੂ ਸਯ ਦੀ ‘ਸ੍ਸਤਨਾਭ' ਦੀ ਬਫਏ ਸ੍ੁਣ ਏਾਾਂ ਨੂੰ ਬਾਖੜ ਈ ਤਬਿੱਖਹ ਧੀਯਖ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਧਾਯਦ। ਸਖਿੱ ਥਸਖਿੱ ਥਫਾਫਨੇ ਅਯਥਾਤ ਸ੍ਰੀ ੁਯੂਨਾਨਏ ਦਵ ਖੀ ਨੇ ਯ ਧਸਯਆ ਉੱਥਉੱਥਹੀ ੂਖਾ ਮ ਆਸ੍ਣ ਦੀ ਥਾਣਾ ਸ੍ਬਦੀ ਹ। ਸਸ੍ਧ ਅਤਆਸਦ ਖਏਆ, ਖਏਈ ਸਸ੍ਧ ਭਤਤੋਂਆਸਦ ਰਏ‘ਆਸ੍ਣ (ਅਸ੍ਥਾਨ) ਸ੍ਨ ਉਹ ਸ੍ਬ ਖਤ ਦਨਾਨਏ ੁਯੂਨਾਨਏ ਦਵ ਖੀ ਦਨਾਭ 'ਤਹ। ਯ ਯ ਸਵਔ ਧਯਭਸਾਰ ਫਣ ਈ ਤਸਫਦ ਏੀਯਤਨ ਇਸ੍ ਤਯਹਾਂ ਹਣ ਰਿੱ ਸਆ ਸਖਵੇਂਸਏ ਅਿੱ ਖ ਹੀ ਸਵਸ੍ਾਐੀ ਹ। ਅਯਥਾਤ ਸਵਸ੍ਾਐੀ ਵਾਂ ਯ਼ਿ ਹੀ ਸਸ੍ਿੱਐਾਂ ਦਯ ਖੁਸੀਆਂ ਹਨ। ਸ੍ਰੀ ੁਯੂਨਾਨਏ ਦਵ ਖੀ ਨੇ ਨੌਂਆਂ ਐੰਡਾਂ, ਔਾਯਔਏਾਂ ਦਾ ਸ੍ਿੱ ਔਨਾਭ ਨਾਰ ਸਭਰਾ ਏਯਵਾ ਏਤਾਯ ਸਦਿੱ ਤਾ ਹ। ਏਸਰਖੁ ਸਵਔ ੁਯਭੁਐ (ਸ੍ਰੀ ੁਯੂਨਾਨਏ ਦਵ ਖੀ) ਯਟ ਹ।
ਸ੍ਰੀ ੁਯੂਨਾਨਏ ਦਵ ਖੀ ਨੇ ਅਸਧਆਤਭਏ ਸਆਨ ਤਸ੍ਭਾਖਏ ਔਤਨਤਾ ਦਾ ਅਨਭਰ ਬੰਡਾਯ ਭਨੁਿੱ ਐਤਾ ਦੀ ਗਰੀ ਾਇਆ। ਆ ਨੇ ਇਏ ਨਵੇਂਸ੍ਭਾਖ ਦੀ ਸਸ੍ਯਖਣਾ ਏੀਤੀ ਸਖਸ੍ ਸਵਔ ਸ੍ਭਾਖ ਦੀ ਨੀਂਹ ਭਨੁਿੱ ਐੀ ਅਸਧਏਾਯਾਂ, ਸ੍ਾਯ ਵਯਾਂ ਦੀ ਫਯਾਫਯੀ ਅਤ ਸ੍ਾਂਗੀਵਾਰਤਾ ਦੀਆਂ ਏਦਯਾਂ ਏੀਭਤਾਂ ਉੱਯ ਯਿੱ ਐੀ। ਆ ਨੇ ਇਏ ਾਸ੍ਤਾਂ 'ਨਾਭ ਖ' ਦਸ੍ੰਦਸ ਨਾਰ ਅਸਧਆਤਭਏ ਉਔਾਈਆਂ ਯਾਤ ਏਯਵਾ ਏਅਏਾਰੁਯਐ ਨਾਰ ਇਿੱ ਏ-ਸਭਿੱਏ ਹਣ ਦੀਆਂ ਸਵਧੀਆਂ ਦਸਯਸਟੀਔਯ ਏੀਤੀਆਂ ਤਦੂਖਾਸ੍'ਸਏਯਤ ਏਯ' ਤ‘ਵੰ ਡ ਕਏਦ ਸਸ੍ਧਾਂਤਾਂ ਨਾਰ ਰਏਾਂ ਨੂੰ ਸ੍ਭਾਖਏ ਤਸ੍ੰ ਸ੍ਸਏਰਸਤਏ ਏੁਯੀਤੀਆਂ ਤੋਂਉੱਯ ਉਠਾਇਆ। ‘ਸਏਯਤ ਏਯ’ ਦਾ ਬਾਵ ਏਵਰ ਇਹ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਏ ਭਨੁਿੱ ਐ ਆਣਹਿੱਥੀਂ ਸਏਯਤ ਏਯ ਏਆਣੀ ਯ਼ਿੀ ਯਟੀ ਏਭਾਵਫਰਸਏ ਇਹ ਵੀ ਹਸਏ ਉਹ ‘ਸ੍ੁਿੱ ਔੀ ਸਏਯਤ` ਏਯਤਖਰਏ ਉਸ੍ ਨੂੰ ਆਣ ਸ੍ਵਾਯਥ ਰਈ ਵਯਤ ਏਉਸ੍ ਦੀ ਏਭਾਈ ਨਾਰ ਧਨਵਾਨ ਫਣਦਹਨ ਉਨਹ ਾਂ ਤੋਂਆਣਾ ਆ ਫਔਾਵ। ਉਸ੍ ਸ੍ਭੇਂਬਾਯਤ ਸਵਔ ਵਸ੍ਦਆਭ ਰਏ ਹਏੂਭਤ ਦਯਸਹਭ 'ਤਸ੍ਨ ਅਤਅਧਯਭ ਅਤਅਸਨਆਂ ਦਸਸਏਾਯ ਸ੍ਨ। ਆ ਨੇ ਯਾਇਆ ਹਏ ਨਾ ਐਾਣ ਦੀ ਸਹਦਾਇਤ ਏੀਤੀ। ਆ ਦਾ ਪੁਯਭਾਨ ਹ:
ਸਕੁਯਾਇਆ ਨਾਨਕਾ ਉੁੂਅਯ ਉੁਗਾਇ॥ ਗੁਯੁੀਯੁਸਾਭਾ ਤਾ ਬਯਜਾ ਭੁਯਦਾਯੁਨ ਖਾਇ॥ (ੰਨਾ 141)
ਅਯਥਾਤ ਭੁਸ੍ਰਭਾਨ ਰਈ ਯਾਇਆ ਹਏ ਸ੍ੂਯ ਦਫਯਾਫਯ ਹਤਸਹੰ ਦੂਰਈ ਊ ਸ੍ਭਾਨ ਹ। ੁਯੂਤੀਯ ਤਾਂ ਹੀ ਹਾਭੀ ਬਯਨਖਯਾਇਆ ਹਿੱਏ ਨਾ ਐਾਧਾ ਖਾਵ।
‘ਸਏਯਤ ਏਯ` ਦਸ੍ੰਦਸ ਨਾਰ ਆ ਨੇ ਉਸ੍ ਸ੍ਭੇਂਖਬਾਯਤ ਸਵਔ ਧਨਵਾਨ ਰਏਾਂ ਵਿੱ ਰੋਂਦਿੱ ਫੀਆਂ ਏੁਔਰੀਆਂ ਸਯਣੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਯ ਧਾੜ ਦਾ ਸਸਏਾਯ ਫਣਾ ਏਉਨਹ ਾਂ ਦਾ ਸਸਣ ਏੀਤਾ ਖਾ ਸਯਹਾ ਸ੍ੀ, ਦੀ ਯਏ ਥਾਭ ਏੀਤੀ। ਆ ਨੇ ਪੁਯਭਾਇਆ :
ਜਯਤੁੀਵਵਸ ਭਾਣਾ ਵਤਨ ਵਕਉ ਵਨਯਭਰੁਚੀਤੁ॥ (ੰਨਾ 14))
ਅਯਥਾਤ ਖਸ੍ਯੀਯ ਉੱਯ ਸਹਨੇ ਹ ਏਿੱ ੜਤਐੂਨ ਦੀ ਸਕਿੱ ਟ ਖਾਵਤਾਂ ਉਹ ਅਸਵਿੱ ਤਯ (ਰੀਤ) ਹਖਾਂਦਾ ਹ, ਤਾਂ ਸਪਯ ਸਖਹੜਰਏੀਂ ਯੀਫਾਂ ਦਾ ਸਸਣ ਏਯ ਏਉਨਹ ਾਂ ਦਾ ਐੂਨ ੀਂਦਹਨ ਉਨਹ ਾਂ ਦਭਨ ਸਏਵੇਂਸਨਯਭਰ ਹਸ੍ਏਦਹਨ।
ਇਸ੍ ਯਏਾਯ ‘ਵੰ ਡ ਕਏ’ ਦ ਬਾਵ-ਅਯਥ ਹਨ ਸਏ ਫਹੁਤਾ ਧਨ ਦਾਯਥ ਯਿੱ ਐਣ ਵਾਰ ਰਏ ਿੱ ਟ ਭਾਇਏ ਸ੍ਾਧਨਾਂ ਵਾਰ ਸਵਅਏਤੀਆਂ ਦੀ ਭਦਦ ਏਯਨ ਤਾਂ ਸਏ ਸ੍ਭਾਖ ਸਵਔ ਆਯਥਏ ਿੱ ਐੋਂਖਸਬੰਨ ਬਦ ਹਨ, ਦੂਯ ਹਖਾਣ ਤਸ੍ਾਂਗੀਵਾਰਤਾ ਏਾਇਭ ਹਖਾਵ।
‘ਵੰ ਡ ਕਏ' ਦਾ ਅਭਰੀ ਯੂ ਰੰ ਯ ਦੀ ਰਥਾ ਹਸਖਸ੍ ਯਾਹੀਂ ਸ੍ਭਾਖਏ ਤਆਯਥਏ ਸ੍ਭਾਨਤਾ ਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹ। ਇਸ੍ ਰਥਾ ਅਧੀਨ ਰਏ ਸ੍ਭਾਖਏ ਤਆਯਥਏ ਸਬੰਨਤਾਵਾਂ ਤੋਂਉੱਯ ਉੱਠ ਏਇਏ ਿੱ ਧਯ 'ਤਇਏਿੱ ਠੇ ਫਠ ਏਰੰ ਯ ਕਏਦਹਨ। ਆ ਨੇ ਸਏਯਤ ਦੀ ਆਭਦਨੀ ਸਵਿੱ ਔੋਂਰੜਵੰ ਦਾਂ ਦੀ ਸ੍ਹਾਇਤਾ ਏਯਨ ਦਾ ਉਦਸ ਸਦਿੱ ਤਾ। ਆ ਦਾ ਪੁਯਭਾਨ ਹ:
ਘਾਵਰ ਖਾਇ ਵਕਛੁਸਥਸੁਦਇ॥ ਨਾਨਕ ਯਾਸੁਛਾਣਵਸ ਇ॥ (ੰਨਾ 1245)
ਖਦੋਂੁਯੂਸ੍ਾਸਹਫ ਨੇ ਅਵਤਾਯ ਧਾਸਯਆ ਤਾਂ ਸ੍ਭਾਖ ਧਾਯਭਏ, ਯਾਖਨੀਤਏ ਅਤਆਯਥਏ ਵਐਯਸਵਆਂ ਦਾ ਸਸਏਾਯ ਸ੍ੀ। ਆ ਨੇ ‘ਸਏਯਤ ਏਯ’ ਤਵੰ ਡ ਕਏ' ਦਸਸ੍ਧਾਂਤਾਂ ਨਾਰ ਆਯਥਏ ਅਤਖਾਤ-ਾਤ 'ਤਅਧਾਯਤ ਸਵਤਏਸਯਆਂ ਨੂੰ ਦੂਯ ਏੀਤਾ।
ਸਖਨਹ ਾਂ ਯਾਖਨੀਤਏ, ਆਯਥਏ ਅਤਸ੍ਭਾਖਏ ਰਸ੍ਸਥਤੀਆਂ ਸਵਔ ਸ੍ਰੀ ੁਯੂਨਾਨਏ ਦਵ ਖੀ ਨੇ ਅਵਤਾਯ ਧਾਸਯਆ ਉਨਹ ਾਂ ਸਵਔ (1) ਰਏਾਂ ਸਵਔ ਨੈ ਸਤਏ ਸਯਾਵਟ ਆ ਔੁਿੱ ਏੀ ਸ੍ੀ (2) ਰਏ ਪਏਧਯਭ ਏਾਂਡਾਂ ਸਵਔ ਉਰਗਹ ਸ੍ਨ (3) ਧਾੜਵੀ ਤਯਾਖ ਸ੍ਿੱਤਾ 'ਤਹਾਵੀ ਹਈ ਸਯਣੀ ਰਏਾਂ ਨਾਰ ਧਿੱਏਾ-਼ਿਯੀ ਏਯ ਯਹੀ ਸ੍ੀ ਸਖਵੇਂਸਏ 1520 ਈ. ਸਵਔ ਫਾਫਯ ਨੇ ਆਣਤੀਖਹਭਰਦਯਾਨ ਸ੍ਦੁਯ ਸਖਸ੍ ਨੂੰ ਸਏ ਹੁਣ ਭਨਾਫਾਦ ਸਏਹਾ ਖਾਂਦਾ ਹਖਸਏ ਹੁਣ ਾਸਏਸ੍ਤਾਨ ਦੁਖਯਾਂਵਾਰਾ ਸ਼ਿਰਹਸਵਔ ੈਂਦਾ ਹ'ਤਹਭਰਾ ਏਯ ਏਰਏਾਂ ਨੂੰ ਏੁਔਸਰਆ (4) ਰਏ ਹਯ ਵੀ ਏਈ ਸਏਸ੍ਭ ਦਸਵਤਏਸਯਆਂ ਦਾ ਸਸਏਾਯ ਹਯਹਸ੍ਨ। ਸ੍ਰੀ ੁਯੂਨਾਨਏ ਦਵ ਖੀ ਨੇ ਰਏਾਂ ਨੂੰ ਇਨਹ ਾਂ ਔਾਯਸਏਸ੍ਭ ਦੀਆਂ ਏੁਯੀਤੀਆਂ ਦਸਵਯੁਧ ਖੂਗਣ ਰਈ ਸਤਆਯ ਏੀਤਾ।
16ਵੀਂ ਸ੍ਦੀ ਦਅਯੰ ਬ ਸਵਔ ਧਯਭ ਦਆਧਾਯ 'ਤਸ੍ਭਾਖ ਦਭੁਿੱ ਐ ਸਹਿੱ ਸਸ੍ਆਂ ਸਵਔ ਵੰ ਸਡਆ ਹਇਆ ਸ੍ੀ – ਸਹੰਦੂਅਤਭੁਸ੍ਰਭਾਨ। ਇਏ ਤਯਹਾਂ ਨਾਰ ਸਹੰਦੂਭੁਸ੍ਰਭਾਨਾਂ ਦਅਧੀਨ ਸ੍ਨ। ਯ ਭੁਸ੍ਰਭਾਨਾਂ ਸਵਔ = ੀਯ ਤਸਹੰਦੂਆਂ ਸਵਔ ਫਰਾਹਭਣ ਰਏਾਂ ਨੂੰ ਬੁਰਸਐਆਂ ਸਵਔ ਾ ਏ, ਉਨਹ ਾਂ ਨੂੰ ੁਭਯਾਹ ਏਯ ਏ, ਇਏ ਤਯਹਾਂ ਨਾਰ ਉਨਹ ਾਂ ਨੂੰ ੁਰਾਭ ਫਣਾ ਏਧਨ ਯਾਤੀ ਏਯ ਯਹਸ੍ਨ। ਇਨਹ ਾਂ ਧਾਯਭਏ ਰੁਟਸਯਆਂ ਤੋਂ ਇਰਾਵਾ ਸ੍ਥਾਨਏ ਏਯਭਔਾਯੀ ਵੀ ਰਏਾਂ ਦਾ ਸਸਣ ਏਯ ਯਹਸ੍ਨ।
ਆ 15-16 ਸ੍ਾਰ ਦੀ ਆਮੂਸਵਔ ਯਾਇ ਬਇ ਦੀ ਤਰਵੰ ਡੀ ਤੋਂਆਣੀ ਵਿੱ ਡੀ ਬਣ ਫਫਨਾਨਏੀ ਖੀ ਤਉਨਹ ਾਂ ਦਤੀ ਖਯਾਭ ਖੀ ਦਫੁਰਾਵਤਸ੍ੁਰਤਾਨੁਯ ਰਧੀ, ਅਖਏਾ ਸ਼ਿਰਹਾ ਏੂਯਥਰਾ ਸਵਐਆ ਸਖਿੱ ਥਉਹ 14 ਸ੍ਾਰ 9 ਭਹੀਨੇ 13 ਸਦਨ ਠਸਹਯ। ਇਸ੍ ਦਯਾਨ ਆ ਨੇ ਭਦੀਐਾਨੇ ਸਵਔ ਨਏਯੀ ਏੀਤੀ। ਭਦੀਐਾਨੇ ਸਵਔ ਨਏਯੀ ਏਯਨ ਸ੍ਭੇਂਖਦੋਂਆ ਅੰ ਨ ਤਰਦਤਰਦ‘13 ਸਹੰਦਸ੍'ਤਹੁੰ ਔਦ ਸ੍ਨ ਤਾਂ 13 ‘13 ਹੀ ਫਰਦਖਾਂਦਸ੍ਨ ਤਅੰ ਨ ਤਰੀ ਖਾਂਦਸ੍ਨ। ਸਏਸ੍ਨੇ ਨਵਾਫ ਦਰਤ ਐਾਂ ਰਧੀ ਏਰ ਸਸਏਾਇਤ ਏਯ ਸਦਿੱ ਤੀ ਸਏ ਆ ਰਏਾਂ ਨੂੰ ਅੰ ਨ ਰੁਟਾਈ ਖਾਂਦਹਨ। ਇਸ੍ ਗੂਠੀ ਸਸਏਾਇਤ ਦਆਧਾਯ 'ਤਨਵਾਫ ਦਰਤ ਐਾਂ ਨੇ ਆ ਨੂੰ ਭਸ੍ਸਖਦ ਸਵਔ ਆ ਏਨਭਾ਼ਿ ੜਹਨ ਰਈ ਸਏਹਾ। ਨਵਾਫ ਤਏਾ਼ਿੀ ਨੇ ਨਭਾ਼ਿ ੜਹੀ ਯ ੁਯੂਸ੍ਾਸਹਫ ਇਏ ਾਸ੍ਐੜਹਯਹ। ਨਵਾਫ ਦੁਿੱਕਣ ਤਸਏ ਆ ਨੇ ਨਭਾ਼ਿ ਸਏਉਂ ਨਹੀਂ ੜਹੀ ਤਾਂ ਆ ਨੇ ਉੱਤਯ ਸਦਿੱ ਤਾ ਸਏ ਭੈਂਨਭਾ਼ਿ ਸਏਸ੍ ਨਾਰ ੜਹਦਾ? ਆ ਤਾਂ ਏਾਫਰ ਸਵਔ ੜਖਯੀਦ ਯਹਸ੍ੀ ਤਏਾ਼ਿੀ ਆਣਯ ਸਵਔ ਨਵ-ਖਨਭੀ ਸਵਕਯੀ ਦਾ ਸਪਏਯ ਏਯੀ ਖਾ ਸਯਹਾ ਸ੍ੀ ਸਏ ਉਹ ਸਏਤਰਾਰਐੂਹ ਸਵਔ ਨਾ ਸਡਿੱ ਵ। ਇਹ ਸ੍ੁਣ ਏਨਵਾਫ ਤਏਾ਼ਿੀ ਦਵੇਂ ਆ ਦਯੀਂ । ਇਸ੍ ਅਸ੍ਥਾਨ 'ਤਹੁਣ ਗੁਯਦੁਆਯਾ ਅੰ ਤਯਮਾਭਤਾ ਾਵਸਫ ਸ੍ੁਸਬਤ ਹ।
ਸ੍ੁਰਤਾਨੁਯ ਸਵਐਆ ਹਯ ਯ਼ਿ ਨੇ ੜਹੀ ਵਦੀ ਵਈਂ ਨਦੀ ਸਵਔ ਇਸਨਾਨ ਏਯਨ ਖਾਂਦਸ੍ਨ। ਇਏ ਸਦਨ ਉਹ ਵਈਂ ਸਵਔ ਇਸਨਾਨ ਏਯਨ ਤਾਂ ਸਤੰ ਨ ਸਦਨ ਅਰ ਯਹ। ਇਸ੍ ਦਯਾਨ ਆ ਨੂੰ ਆਤਭਏ ਸਆਨ ਦੀ ਯਾਤੀ ਹਈ। ਆ ਨੇ ਵਈਂਤੋਂਫਾਹਯ ਆ ਏਭਹਾਂਵਾਏ ਉਔਾਸਯਆ :
‘ਨਾ ਕਵਸੰ ਦੂਨਾ ਭੁਰਭਾਨ'
ਅਯਥਾਤ ਸ੍ਾਯਭਨੁਿੱ ਐ ਯਭਾਤਭਾ ਦਦਾ ਏੀਤਹਨ। ਆ ਨੇ ਸ੍ਬ ਨੂੰ ਇਿੱ ਏਸਖਹਾ ਕਾਸਣਆ। ਸਖਸ੍ ਅਸ੍ਥਾਨ 'ਤਆ ਨੇ ਇਹ ਭਹਾਂਵਾਏ ਉਔਾਸਯਆ ਉਸ੍ ਸਵਿੱ ਤਯ ਅਸ੍ਥਾਨ 'ਤਗੁਯਦੁਆਯਾ ੰ ਤ ਘਾਟ ਾਵਸਫ ਸ੍ੁਸਬਤ ਹ।
ਇਸ੍ ਸ੍ਭੇਂਸਹੰਦੂਦਭੁਸ੍ਰਭਾਨ ਦਹਾਂ ਧਯਭਾਂ ਦਰਏ ਅੰ ਧ ਸਵਸਵਾਸ੍, ਵਸਹਭਾਂ ਬਯਭਾਂ ਅਤਪਏਯਭ ਏਾਂਡਾਂ ਸਵਔ ਉਰਗਹ ਸ੍ਨ। ਦਵੇਂਸਪਯਏਈਯਐਾ ਨਾਰ ਬਯੀਤਸ੍ਨ। ਸ੍ਆ ਦਾ ਉਯਏਤ ਪਯਭਾਨ ਸਹੰਦੂਆਂ ਅਤਭੁਸ੍ਰਭਾਨਾਂ ਸਵਔ ਸ੍ਾਂਗੀਵਾਰਤਾ ਦਾ ਏਯਨਾ ਸ੍ੀ।
ਆ ਨੇ ਉੱਥਹੀ ਭੂਰ ਭੰਤਰਉਔਾਸਯਆ ਸਖਸ੍ ਸਵਔ ਆ ਨੇ ਰਬੂਦੁਣ ਉਖਾਯ ਏੀਤਸਏ ਉਸ੍ ਦਾ ਨਾਭ ਸ੍ਿੱ ਔਾ ਅਤਸ੍ਦੀਵੀ ਹੋਂਦ ਵਾਰਾ ਹ, ਉਹ ਸ੍ਾਯੀ ਸਸ੍ਰਸਟੀ ਨੂੰ ਦਾ ਏਯਨ ਵਾਰਾ ਹਤਉਸ੍ ਸਵਔ ਇਏ-ਯਸ੍ ਸਵਆਏ ਹ। ਉਹ ਬਅ ਤੋਂਅਤਵਯ ਤੋਂਭੁਏਤ ਹ। ਉਹ ਏਾਰ ਤੋਂਫਾਹਯ ਹਅਯਥਾਤ ਉਸ੍ ਉੱਯ ਨਾ ਤਾਂ ਸ੍ਭੇਂਦਾ ਏਈ ਅਸ੍ਯ ਹੁੰਦਾ ਹਅਤਨਾ ਹੀ ਉਸ੍ ਨੂੰ ਏਾਰ (ਭਤ) ਕੂਹ ਸ੍ਏਦਾ ਹ। ਉਹ ਖੂਨਾਂ ਤੋਂਯਸਹਤ ਹਅਯਥਾਤ ਨਾ ਉਹ ਖੰ ਭਦਾ ਹਤਨਾ ਭਯਦਾ ਹ। ਉਹ ਆਣਆ ਹੀ ਹੋਂਦ ਸਵਔ ਆਇਆ ਹਅਯਥਾਤ ਸਏਸ੍ਹਯ ਸਏਤੀ ਦੁਆਯਾ ਨਹੀਂ ਸਸ੍ਯਸਖਆ ਸਆ। ਅਸਖਹਯਭਾਤਭਾ ਦੀ ਯਾਤੀ ਸ੍ਿੱ ਔੁਯੂਦੀ ਸਏਯਾ ਅਤਸਭਹਯ ਸ੍ਦਏਾ ਹੀ ਹਸ੍ਏਦੀ ਹ।
ਆ ਨੇ ਖੁਖੀ ਸ੍ਾਸਹਫ ਦਅਯੰ ਬ ਸਵਔ ਹੀ ਅੰ ਏਤ ਭੰ ਰਾਔਯਣ ਯੂੀ ਸ੍ਰਏ ਸਵਔ ਯਭਾਤਭਾ ਦਯੂ ਨੂੰ ਹਯ ਸ੍ਸਟ ਏਯਨ ਰਈ ਪਯਭਾਇਆ ਹ:
ਆਵਦ ਚੁਜੁਗਾਵਦ ਚੁ॥ ਸਬੀ ਚੁਨਾਨਕ ਸੀ ਬੀ ਚੁ॥੧॥ (ੰਨਾ 1)
ਯਭਾਤਭਾ ਆਸਦ ਏਾਰ ਅਯਥਾਤ ਖਤ ਦੀ ਉਤਤੀ ਤੋਂਸਹਰਾਂ ਵੀ ਭਖੂਦ ਵੀ, ਉਹ ਹਯ ਮੁ ਸਵਔ ਵੀ ਭਖੂਦ ਸਯਹਾ ਹ, ਉਹ ਹੁਣ ਵੀ ਭਖੂਦ ਹਅਤਉਹ ਆਉਣ ਵਾਰਸ੍ਭੇਂਸਵਔ ਵੀ ਭਖੂਦ ਯਹਾ
ਆਤਭਏ ਸਆਨ ਦੀ ਯਾਤੀ ਤੋਂਫਾਅਦ ਆ 1497 ਈ. ਸਵਔ ਦਸ ਦਸਾਂਤਯ ਦਯਔਾਯ ਦਸਯਆਂ ਰਈ ਔਿੱ ਰ । ਬਾਈ ੁਯਦਾਸ੍ ਖੀ ਦਏਥਨ ਅਨੁਸ੍ਾਯ :
ਵਸਰਾਂ ਫਾਫਾਮਾ ਫਖਸ਼ ਦਵਯ ਵਛਦਵਪਵਯ ਘਾਵਰ ਕਭਾਈ।
(ਵਾਯਾਂ ਬਾਈ ੁਯਦਾਸ੍ ਖੀ, ਵਾਯ 1, ਉੜੀ 24)
ਅਯਥਾਤ ਆ ਨੇ ਸ੍ਬ ਤੋਂਸਹਰਾਂ ਅਏਾਰੁਯਐ ਦਸਆਨ ਦੀ ਫਐਸਸ ਰਾਤ ਏੀਤੀ ਤਸਪਯ ਯਔਾਯ ਭੁਸਹੰ ਭ ਸੁਯੂਏੀਤੀ। ਬਾਈ ੁਯਦਾਸ੍ ਖੀ ਦਏਥਨ ਅਨੁਸ੍ਾਯ :
ਫਾਫਵਡਠੀ ਵਰਥਵੀ ਨਵਖੰ ਡ ਵਜਥਤਕ ਆਸੀ॥ ਵਪਯ ਜਾ ਚਹੁਭਯ ਯ ਵੱ ਧ ਭੰ ਡਰੀ ਵਦਰਸ਼ਟੀ ਆਈ।
(ਵਾਯਾਂ ਬਾਈ ੁਯਦਾਸ੍ ਖੀ, ਵਾਯ 1, ਉੜੀ 28)